-AFGANİSTAN TÜRKMENLERİ'NİN KÜLTÜREL FAALİYETLERİ
-AFGANİSTAN TÜRKMENLERİ'NİN KÜLTÜREL FAALİYETLERİ
Afganistan'ın küzeyinde hareketli bir toplum olan Türkmenler, genellikli Özbekler ve Taciklerle bir arada yaşamaktadır.Bu bölgede, Salur, Ersari, Sarı, teke Alieli, Karama ve Çavdar Türkmen boyları bulunmaktadır. Son zamanlarda savaş ve kargaşa dönemlerinde demografik yapı etkilense de yapının bozulması söz konusu değildir.
Afganistan'da çok önceden yerleşmiş olan Türkmenler ''vatani'' olarak bilinir. Buhara emiri ile yapılan savaşlar, Bolevik devrimi Türkistan bağımsızlık hareketi Stalin döneminde ortaklaştırılması sırasında göç ederek vatanilerin bulunduğu bölgelere yerleşenlere ise ''göçmen'' denilmektedir. Günümüzde Afganistan'daki Türkmenlerin büyük çoğunluğu Kunduz Belh, Cevizcan, Faryap, ve Herat olmak üzere Mezar-ı Şerif, Bağlan, Semengan, Badğiz, Hilmend, Kabul Kandahar ve Serpul şehirlerinde yaşamaktadırlar.
Kargın, Hamıyap, Şordepe, Kelder, Gızılayak, Mürdiyan, Mengecik ilçelerinde ise tamamen Türkmenler meskundurlar (Oguzeli 2008: 7-8)
-KÜLTÜREL FAALİYETLER
Afganistan'daki Tükmenler arasında özellekle sözlü gelenekleri yaşatıla gelmiştir. Okuma yazma oranı çok düşük olduğu için yazılı belge tutulmasında oldukca düşük ve kayda değer bir etkinlik gösterilememeştir. Mahdumkulu, Bayram Han vb gibi klasik Türkmen şairlerinin divanlarında Türkmence özelliklerini görmek son derece zor olup, genel itibariyle Çağatay yazı dilinin yazı dilinin özellikleri yansıtımıştır.
Baskıları Kazan'da, Buhara'da ve Lahor'da yapılan Türkmen divanları medreselerde eğitim almış çok az kişi okuyabilmekteydi. Afganstinda'da Türk dili ile yayın son döneme gelenceye kadar devlet desteğinden ve resmiyetten mahrum olması bir yana, yayın yapma izni ve imkanı dahi bulamamaktaydı.
Afganistan'da Türkmen dilinde basılan ilk eser Halife Kızılayak'ın kaleme aldığı ''Farz-ı Ayın'' dır. Bu eser bazı şahısların mali yardımları ile yayımlanabilmiştir. Edebi eserlerden ilkleri ise bazı özel dergilerde, yani Oraz Muhammet Fer ile merhum Devletgeldi Fidayi'nin yayımlanmış olduğu şiirleridir. (Oraz 2007 43)
-RADYO HAKKI
1971 yılında Afgan parlementosunda bulunan Türkmen ve Özbek vekilleri Abdulkerim Mahdum başkanlığında, Afgan radyosunda kendi dillerinde yayın hakkının verilmesi için talepte bulundular. Bunun üzerine Haziran 1971 Özbek ve Türkmen dilende her gün ortak yayın yapma hakkı alınır. Radyonun Türkmence yayını için Kabil Enstitüsünün birinci sınıf öğrencisi Abdurrahim Oraz görevlendirildi. Abdurrahim Oraz radyo programı vasıtasıyla Türkmen yazar ve şairlerinin tanınmasında ve Türkmen şarkıcılarını seslerini kayıt altına alınmasında önemli rol oynamıştır.
-FERHENGİ ENCÜMEN'İN ŞEKİLLENİŞİ
Afganistan Türkmenlerinin kültürel faaleyetlerini yürütme gayretleri beraberinde çeşitli arayışları da beraberide getirmiştir. Kültürel birlik anlamına gelen ve bu faaliyetleri belli bir çatı altında yürütebilmesini amaçlayan ''Mahdumkulu Firaği Ferhengi Encümeni''de bunların en başında gelir.
1971 de Başkent Kabil'de Karte-yi Çar bölgesinde Türkmenleri bir çatı altında toplamak, kültürel faaliyetlerini ilerletmek ve bu yönde çalışmalarını daha iyi geliştirmek için ''Türkmen Evi'' adında bir daire kiralanır. Fakat dönemin olumsuz şarları nedeniyle iki aydan fazla faaliyet gösteremedi ve kapandı.
1978'de Dönemin kültür bakanı ''Yulduz'' adına Türkmen ve Özbek dilende ortak yayın yapan dergi çıkarılmasına izin verir. Bir müddet sonra Yulduz dergisinin yanı sıra ''Güneş'' adında ayrı bir dergi Türkmen dilinde yayınlanmaya başladı. Devlet Geldi Fidayi'nin Külliyatı, Mahdumkuli Firaği'nin, Muhammet Oraz'ın, Abdulmecit Turan'ın şiirleri, Hoca Nefes Müsaid ve Halil Erkin gibi bir çok Türkmen şairin eserlerini yayımlayan Güneş Dergisi çalışmalarını halen devam etmektedir. (Oraz 2007: 44 barlas, 1992: 748)
