NİZAMETTİN ÇOPBAŞ

Nizamettin Çopbaş, Afganistan'ın kuzeyinde bulunan Şibirgan vilayetine bağlı Çopbaş kasabasında yaşayan bir derviş şairdir. 

Hayatı çobanlık ve ağır işler yapmakla geçen Nizamettin Çopbaş kendini kurtaracak kadar okuma yazması olmuştur. 

Ağır şartlarda hayata tutunmaya çalışan Nizamettin, yalınız yaşadığı bir odalı evinde zaman buldukça şiir yazar ve çevre köyleri dolaşır. 

Sizi şimdi derviş şair Nizamettin Çopbaş'ın bir kaç şiiri ile tanıştıracağım. 

  

BARTİ TÜRKMENİN 

Biz kovumdan öten edermen erler.

Goy yadgeri galsın bizim bu şiirler.

Sizden bizden öten ulama pirler.

Ulama pirleri barti Türkmenin.

 

Neçeler merhumdur neçeler diri.

Bu sözlerim eşdenlere saattiri.

Bes edermen destanımın ahiri.

Nizam Kalenderem bardır Türkmenin.

GIZLAYAKDIR 

Yağşi bolaya tağdirım,

Gızlayak’dan öten Pirim.

Beyan bolsun Hakdır şiirim,

Abıtnazar Han Gızlayakdır.

 

Görsem gönlüm bolarti şad.

Dünyanın ahiri berbat.

Eden işi çotdan ziyat,

Şol Pirlerimiz Gızlayakdır.

 

Yatlar özi seherin çaği.

Bardır bu bağrımın daği.

Osman Mağsımdır çovluği,

Yağşi adamlar Gızlayakdır.

 

Çın pelekden gördüm cefa,

Yokdur bu dünyada vefa.

Ahdığı bar tört halipa,

Şol kişiler Gızlayakdır.

 

Yaradanın yağşi şiri,

Yaradan yağşinin yâri.

Köp geçen erleren eri.

Şiranalar Gızlayakdır.

 

Gulak goyun Erdoğan ağa,

Canım mertlere sadağa,

Nazan kılan Gızlayağa,

Sadakatlar Gızlayakdır.

 

Öten geçenleri men edeyin yad,

Peleğin cebrinden men dadu bidad.

Hani Şayım Palvan hani Emin Şölat.

Şol palvanlarımızam Gızlayakdır. 

 

TÜRKMEN EKEN 

Köp kahraman kovum Türkmenden öten.

Hudani yad eyleyip murada yeten,

Kabil hem özal türkmenden eken,

Türkmen eken Sultan Mahmut Gaznevi.

 

Cemhur eken Afganistan soran,

Düşmana vaht bermen mülkünü goran.

Hemme rayata bir gözle garan,

Eştmişimden Türkmen eken Gaznevi. 

Nizamettin Çobbaş.

 

 

GIZLAYAKDIR 

Hiç birine bermez azar.

Azar bermekden bizar.

Neme boldi Cuma bazar,

Kadim bazar Gızlayakdır.  

 

Buğday alar allaplari,

Mal getir yellaplari.

Barti bazarda rezzatlari,

Kette bazar Gızlayakti.

 

Mahtasam alayda hati.

Ovlak çaparti gök ati.

Gücük uruş göreş şuruti.

Devran süren Gızlayakdır.

 

Ötende batın palav nan,

Kabili bilen hemem salan,

Her yerde gelerti palvan

Mukabılı Gızlayakti.

 

Seyledertiler saz,

Gış günleri bolarti yaz.

Bu tarifim heniz hem az.

Mesdi melen Gızlayakti.

 

Mihmana bererler kadır.

Sözlerim çın yalan deldir.

Bazarni gezerti Hıdır,

Hıdır gören Gızlayakdır. 

Nizamettin Çobbaş 

 

TÜRKMENTİ 

Dünya beyan bolsun bu sözlen sözüm,

Türkmenlerin doğa göyü men özüm.

Has anırsına yetenyok gözüm,

Geçen batırlarımız Türkmenti Türkmen.

 

Cani çıkar sınsa şişesi,

Bize galdi Mahdumguli oşasi.

Kortuk ata Türkmenleri rişesi.

Korkut Atamız hem Türkmendi Türkmen.

 

Din diyip eylerler garabağrını gan,

Mudam aylanıp dur bu köne cihan.

Biz kovmumuzun bir rişesem Oğuzhan,

Kadim batırlarımız Türkmenti Türkmen.

 

BARTİ TÜRKMENİN 

Bir edermen erti Göroğlu beği,

Sinamızda galdi yörekde daği.

Bir derya şairti hani Mahdum kuli,

Derya şairleri barti Türkmenin. 

 

Bir hoş surat oğlan eken Övez Han.

Tarifına gulak goyun bir meydan.

Öten Türkmenlerimiz sürendir Devran.

Acayip devranı barti Türkmenin.

 

Türkmen merdim bağayratı asılan,

Türkmen gayratından düşman basılan.

Dünya lerze beren ol Alpaslan,

Her hezretleri barti Türkmenin.

 

Her Müslüman yatlar yaradan Haki,

Culov Türkmenlerdenti bir çaki.

Bilmedim bizden hem geçendir leki.

Lek lek hezreti barti Türkmenin.

 

Biz kovumdan kudret gitti bu vahtda,

Hakikat sözlesen Türkmeni mahda.

Halluleşip Ovğan otir paytahtta,

İhtiyar golundan gitti Türkmenin. 

 

GIZLAYAKDIR 

At binim çöllerde yören,

Desterhan yazıp nan beren.

Issı sovuk barıni gören,

Sahi adamlar Gızlayakdır.

 

Har bolman indi işlen,

Yakasıni gayri taşlan.

Göreş tutup vahtın hoşlan

Vahtı hoşlar Gızlyakdır.

Göreş yerlerem Gızlayakdır.

 

Baylar illere berer nani

Sözleyen sözleri manali.

Palvanlari ajdar yali,

Ajdarhalar Gızlayakdır.

 

Mert bilen bolarmen aşna,

Mert cuvana gözüm teşne,

Toylari menzerti ceşine,

Harabatlaram Gızlayakdır.

 

Hakın emrini gati tutar.

Köp ağlap bir arzuvna yeter.

Sopilar mescitte yatar,

Namazhanlar hem Gızlayakdır.

 

Bardır yöreğimde derdim,

Yağşi yaman günler gördüm.

Zindeden Gızlayak merdim.

Zinde günler Gızlayakdır.

 

Ak daştan tutar minyati.

Puhta  keri imarati.

Bardır bir düyenin gayrati,

Zor zor palvan Gızlayakdır.

 

Zor palvani hemme över,

Keyesen bir cayın döver.

Tapanın üstüne suvar,

Beğ zadeler Gızlayakdır.

 

Ovlak çapar bedev atlar.

Bedev miner goç yiğitler.

Sopilar mescide gatnar,

Mert yiğitler Gızlayakdır.

 

İkinin biri handır,

Gayratmen baylari kendir.

Gayratli hem eli açık,

Barlı merdim Gızlayakdır.

 

Nizamettin Çopbaş 

(Derleyen: Muhammet Osman Mahdum)

 

PAYZIMENNAN ARİFİ

 

Afganistan’ın kuzeyinde bulunan Şibirgan kentinin Kızılayak kasabasında 1961 yılında dünyaya gelen Payzımennan Arifi, bulunduğu yende ortaokul 8. Sınıfa kadar okuyacaktır.  1979 yılında Hilment bölgesinde devlet tarafından hibe edilen araziden almak için gider. Burada bindikleri aracın devrilmesi sonucu bir gözü sakat kalır elinde de hafif bir yaralanma meydana gelecektir. 

1981 yılında Rus Afgan savaşı nedeniyle ülkesini terk ederek Pakistan’a hicret edecektir. Kısa bir medrese eğitimi de alan Arifi, Pakistan’ın Keşmir bölgesinde İngilizce kursuna gider ve üstün başarı ile tamamlayacaktır.

Pakistan’ın Kemalpur kentinde belli bir süre yaşayan Arifi burada Türkmen gençlere İngilizce kurslar vererek yetişmesini sağlar. Klasik Türkmen şairlerinin şiirlerinden etkilenen Arifi kendisinin de birkaç deneme yapması ile şairliğe başlayacaktır.

Arifi’nin yazdığı şiirler Pakistan’da yayımlanan Güneş dergisinde yayınlanır. Ayrıca Mahdumkulu Firaği Ferhengi Encümeninde aktif görev alarak Türkmen edebiyatının geliştirilmesinde büyük katkı sağlamıştır.

Arifi ülkesine dönerek, Akça ilçesinde İngilizce eğitimi ve dini eğitim vermeye devam etmektedir.   

Şimdi gelin Arifi'nin şiirlerinde bir kaç örnek verelim.  

 

ZOR EDİN İLİM HEM BİLİME

 

Doğanlar zor edin ılmu bilime.

Alında bir yağşi zamana geler.

Nesihat edeyih gelse dilime,

Pikir edilmedik devranlar geler.

 

Hereket edelin ittifak bolup,

Yakani tallap meydana gelip.

Başkazadi göyüp Türk oğli bolup,

Hullas iş bitircek insanlar geler.

 

Ey Türkmenim pes tutmağın özini,

Seher turup ayt tanriğa razini.

Mayus bolman oyla gelcek rozuni,

Yaradandan hayru ihsanlar geler.

 

Kimseler çağıryor dine gel diyip,

Peygamberin hidayeti şul diyip.

Neçeler imanını yakti pul diyip,

İmam Mehdi İsa ruhallah gelir.

 

Arifi  her zaman gorkusuz söyle,

Ayak astın bakma uzağa gözle.

Düşmandan hezir bol işini düzle,

İnşallah şatlık zamanlar gelir. 

Payzımennan Arifi.

 

  

TÜRK MİLLETİ

 

Türk milleti Oğuzhan’ın varisi,

Erbet günde yaşap yörüşümüzü görün.

Siz bilen yanlansın Türkmenler sesi,

Bir yola düşerlik yardımını berin.

 

Gelip habar alın gardaşlar siz bizden.

Allah’dan son menim umiydım sizden.

Iskın arkadaş çıkarman gözden.

Bizi yetişdirer insani berin.

 

Çocuklar yaşıyor munda har bolup,

Gayra mülkde ene diline zar bolup.

Yardım edin bize medetgar bolup.

Eyye bolup kağiz galam iyberin.

 

Abim bizim ilki veten Türkistan,

Ayak asti bolduk övrülüp zaman.

Umidım müşkülümüzü etseniz asan,

Türmeden çıkara palvan iyberin.

 Payzımennan Arifi

 

 

EHLEN VE SEHLEN

 

Ovvalam etgen idiniz bir acayip karıni

Türkiye yerleştirip ovalki boskun barıni.

Bizlerem gördük lekin şul hicretin azarıni,

Tercüman boskunlara ehlen vesehlen merhaba.

 

Neçeler sergerdan munda tapmayan derman pulun.

Neçeler sözleb bilmeyen lal edip yör dilin.

Arkadaşli der bolsa tutun mazlumlar golun.

Tercüman boskunlara ehlen ve sehlen merhaba.  

Payzı Mennan Arifi.

  

 

TÜRKMENİN

 

Dostlar geçmişine bakıp görelin,

Yağşinın evladı bolan Türkmenin.

Sadakatlığından habar berelin

Hudba hut islama gelen Türkmenin.

 

Halipa Niyazkul Buhara bardi.

Mescide yer ber diyip dilekçe berdi.

Hökumetler rışkan kılmakçın erdi.

Göz görkezdi bir velisi Türkmenin.

 

Hökümet medrese bir kölü berdi.

Mescit ondan bolaryali delerdi.

Bir gicede dövler bilen onardi.

Medreseyi Gögeldaşın Türkmenin.

 

Maşrığın sultanı gör Bayram Hani,

Gice gündiz zikrin edip Hudani.

İcat edip gider Urdu zıbani,

Yadigardır her zamani Türkmenin.

 

Edip şaiir eken Abdurahim Han.

Muhalıp bolana bermedik aman.

Göteren adıni hem hanu hanan,

Yadigardır her zamani Türkmenin.

 

Gıyz doğani golda yazar Kurani.

Pars dilinde edip hem tercümani.

Alımlıkda hayran goyan cahani,

Görsenizler çeper gıyzi Türkmenin.

 

Gice barıpdır Pirinke barıp.

Uhlamandır Kelamullanı görüp.

Ertirreçe Haki yatlap oturup,

Edepliken Osman Hani Türkmenin. 

PAYZIMENNAN ARİFİ 

(Derleyen: H. Muhammat Osman Mahdum)

 GÖK MOTOR

Afganistan'ın kuzeyinde Şibirgan vilayetine bağlı Kızılayak kasabasında yaşayan Habibullah Pehlivan gönlü coşar bir mavi araba (Gök motor) alır. 

Habibullah Pehlivan, aldığı arabanın ne kadar çalışkan olduğunu ve ne kadar randıman aldığını tarif eden bir şiir yazar.   

GÖK MOTOR

Gök motor tarifın aydayın barlap,

Harcın yöreğime düştü gök motor.

Sesin gulağıma yakmaz parparlap,

Avazın gulağımi deşti gök motor.

 

Nobaş mün nahdani men sana boyap,

Yağmurda batgada münmedim ayap.

Harcına layık hayır bermiyer,

Rengin yöreğime düştü gök motor.

 

Biz hoş bolduk arzan diyip motori,

Köp ekeni beterinden beteri.

Üç mün altı yüze aldık bitiri,

Hak eyyesine ahir duşti gök motor.

 

Ağzım barmaz motor seni övmene

Nefsim goymaz senden yüzüm sovmana.

Önki eyyen teşşe bilen dövmene,

Unibeken senden geçti gök motor.

 

Neme bolsa geldik başına,

Görün dostlar indi munun bolşuna.

Hovva alıp tiyz yetişmez meşine,

Bildim derdin yağ tutaşdi gök motor.

 

Gel doğanlar şu motori öveyli,

Idım için ya ha şunu yuvali.

Bir vaht görsem köyen eken kuveyli,

Hövselem depemden aşdi gök motor.

 

Gidende ılgayıp ak kaki aşar.

Muni minen adam dastana goşar.

Merdimler galdık diyip pikirler çaşar,

Çalan bolup yene üçti gök motor.

 

Bir çalan bolasa sus bolsan basar,

Tarif etsem uzak menzili keser.

Bahary aysam veyzin bilen salansar,

Bilgili harcın hedden aşti gök motor.

 

Yörimedin halkın gözün gıycıdıp,

Pul tapmadın eyyen ağzın süycüdüp.

Yıl alışıkda durdun yüzün mocudup,

Bes tarifın hop yetişti gök motor.

 

Ne aran bar ve ne ayna,

Günün gıyndır gitcek bolasan keyne.

Işara hem yoktur galarsın gıyna,

Kemmutunu hemme eşitti gök motor.

 

Zabırdap yörisen azcık diynman,

Gidiber misterinin yanına inmen.

Halk içinde tapcak bol sıynman,

Aytmasam yöreğim coşti gök motor.

 

Gel hemmem edeli Hakdan dileği,

Gama goydi menin yali teleği.

Meşine bark barman köydi peleği.

Peleğin başından aşti gök motor. 

 

Senden giylem yoktur tarihın öten,

Seni alan menden teeleyi yatan.

Motordan nalınma Palvan sen utan,

Senden karip yörek sovuşti gök motor.

 

Gök motora haydar halipa dövran,

Bul motor elinden her yerde cövren,

Cövrenme halipam misterlik övren,

Pula gurşadardan aşdi gök motor.

 

Asana yetişti ötendir gıynın,

Bir tarap gıymılda bolmasa muynun,

İndi he dizeli boldi meşinin,

Pitrulu meşinin düşti gök motor.

 

Ölçep satsam pula barmaz demirin,

Bize yetişipdir külün kömürün.

Depinler asınlar eplep yemirin,

Tankıldıyni hemme eştdi gök motor.

 

Nirlerden getirdim seni iteklep,

Beğendim buysandım gerajda saklap,

İçimi sovudayım seni böleklep,

Böleğin her tarapa çaşdi gök motor.

 

Habibullah pent gördi şul motordan,

Hemme belet boldi munis atardan.

Meni goydi başka işi tutardan,

İndi senden ağır düşti gök motor.

 

Şaiir: Habibullah Palvan (Pehlivan)